Πραγματικότητα.

Δε μου αρέσει ιδιαίτερα η τηλεόραση. Μάλιστα τη βαριέμαι και την αποφεύγω. Δύσκολα θα πείσω τον εαυτό μου να καθίσει να δει μία ταινία ή μία σειρά από την αρχή ως το τέλος χωρίς να κάνω διάφορες δουλειές παράλληλα, να αρχίσω να χαζεύω ό,τι μου κατέβει στον υπολογιστή, μέχρι τελικά να αποφασίσω να πάω για ύπνο.

Εκτός…

Εκτός κι αν πρόκειται για ντοκιμαντέρ. Λατρεύω τα ντοκιμαντέρ. Μπορώ να κάνω ολονύχτιους μαραθώνιους βλέποντας δικαστικά, ιατρικά, αστυνομικά, κοινωνικά, πολιτικά, πολεμικά και τόσα ακόμη είδη ντοκιμαντέρ που παραθέτουν ιστορική αναδρομή, μαρτυρίες εμπλεκομένων και μη, γνώμες ειδικών, ερευνητών και επιστημόνων κ.ο.κ. Κυρίως – πείτε το διαστροφή – με ελκύουν τα «σκοτεινά» ντοκιμαντέρ που περιγράφουν και αναλύουν λεπτομερώς δυσάρεστα έως και τραγικά γεγονότα που συνέβησαν κάποια στιγμή στην ιστορία και συνετάραξαν ή άλλαξαν για πάντα τις ζωές τριών, πέντε, εκατοντάδων, χιλιάδων ανθρώπων (π.χ. Seconds from Disaster).

Αυτό που βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη κατηγορία ντοκιμαντέρ είναι ότι εξηγούν «τί πήγε στραβά» σε κάθε περίπτωση και άλλαξε το πρόσημο στην εξέλιξη μιας ιστορίας. Τί είναι αυτό που συνέβη και από εκεί που όλα φάνταζαν «φυσιολογικά», άρχισαν να παίρνουν μία αρνητική τροπή. Παράδειγμα: η φωτιά στο σταθμό King’s Cross στο Λονδίνο το 1987 που κόστησε τη ζωή σε 31 άτομα. Τί πήγε στραβά; Ιχνηλατώντας και ανατρέχοντας στα γεγονότα ένα προς ένα, οι ερευνητές και οι επιστήμονες κατέληξαν στο ότι η φωτιά οφείλετο σε ένα αναμμένο σπίρτο που «έπεσε» στο κενό ανάμεσα στις κυλιόμενες σκάλες του σταθμού. Όμως δεν έφταιξε μόνο αυτό. Μία σειρά από αλληλουχίες και από σωρευτικούς παράγοντες (ξύλινη σκάλα, ποσότητα γράσου, ρεύμα αέρος από τους συρμούς, κλπ.), δημιούργησαν το φαινόμενο της καθολικής ανάφλεξης και οδήγησαν σε ένα τραγικό γεγονός που στιγμάτισε τη Βρετανική ιστορία – και καθιέρωσε τα αυστηρά μέτρα προστασίας που τηρούνται πλέον στο Μετρό του Λονδίνου.

Σχεδόν όλα τα ντοκιμαντέρ αυτού του είδους που έχω παρακολουθήσει έχουν τουλάχιστον δύο κοινά χαρακτηριστικά:

• Ένα γεγονός (π.χ. ανθρώπινη αμέλεια – αναμμένο σπίρτο) πυροδοτεί μία αλληλουχία από αλυσιδωτές αντιδράσεις που οδηγούν σε μία τραγική κατάληξη.
• Οι μάρτυρες δηλώνουν εκ των υστέρων ότι «δεν πίστευαν ότι επρόκειτο για κάτι τόσο σοβαρό» ή αναφέρουν άλλες αντίστοιχες εκφράσεις αμφισβήτησης της πραγματικότητας.

Και σκέφτομαι τον εαυτό μου στο μέλλον να δίνω τη δική μου μαρτυρία σε ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ που θα εξιχνιάζει τα γεγονότα που ζούμε τις τελευταίες εβδομάδες. Τί θα έλεγα άραγε; Να σας πω τί υποθέτω.

Υποθέτω ότι θα έλεγα κι εγώ ότι «δεν πίστευα ότι επρόκειτο για κάτι τόσο σοβαρό». Γιατί πράγματι το είπα. Αμφισβήτησα αυτά που άκουγα γύρω μου. Όπως και στα ντοκιμαντέρ, στην αρχή υπάρχει μία σύγχυση, ένα σούσουρο για το τί πραγματικά συμβαίνει – και κάπου εκεί είναι που οι θεωρίες συνωμοσίας βρίσκονται σε έξαρση. Το αυτόματο αντανακλαστικό μας είναι να αγνοήσουμε ό,τι δε μας αγγίζει άμεσα, ό,τι δεν επηρεάζει την καθημερινότητά μας, ό,τι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε με τις αισθήσεις και να κατανοήσουμε με την (όποια) λογική μας. Σαν τη φωτιά στο σταθμό King’s Cross. Ναι μεν οι περαστικοί είδαν λίγη φωτίτσα, αλλά εντάξει, δε χάθηκε κι ο κόσμος. Θα τη σβήσουν οι αρμόδιοι. Στο μεταξύ όμως η αλυσιδωτή αντίδραση έχει πυροδοτηθεί και δουλεύει υπόγεια ακόμα κι αν εμείς δεν τη βλέπουμε.

Στη συνέχεια της μαρτυρίας μου θα έλεγα ότι κάποια στιγμή άρχισα να υποψιάζομαι ότι τα πράγματα σοβαρεύουν. Πότε; Όταν πήγα στο σούπερ μάρκετ και είδα ότι υπάρχει έλλειψη σε κάποια προϊόντα όπως αντισηπτικά μαντηλάκια (τα οποία χρησιμοποιώ έτσι κι αλλιώς). Όταν είδα καρότσια τιγκαρισμένα στο ντοματάκι κονκασέ και τον κόσμο στα μέσα μαζικής μεταφοράς να έχει κάνει τη μάσκα εθνικό μας αξεσουάρ. Εκεί είναι που σκέφτηκα… «βρε λες;». Πείστηκα ότι τα πράγματα είναι όντως σοβαρά μόλις αποφασίστηκε να κλείσουν όλα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Και έτσι μπήκα οικειοθελώς σε κατ’οίκον περιορισμό. Γιατί αν υπάρξει πράγματι ένα τέτοιο ντοκιμαντέρ στο μέλλον που να εξηγεί «τί πήγε στραβά» στην πραγματικότητα που ζούμε σήμερα – πράγμα που απεύχομαι – θέλω να είμαι ανάμεσα σε αυτούς που σκέφτηκαν και έπραξαν ορθά.

Και τότε άνοιξα την τηλεόραση.

Παρακολουθώντας τον κόσμο να βγαίνει για βόλτα αμέριμνος επειδή «έχει τόσο ωραία μέρα, κρίμα είναι να μη βγούμε», ταξίδεψα στο μελλοντικό ντοκιμαντέρ. Και ένιωσα αυτό το σφίξιμο όπως όταν έβλεπα τη σειρά για το Τσέρνομπιλ με τους δεκάδες παρατηρητές στη γέφυρα, που θαύμαζαν το φαντασμαγορικό τοπίο του φλεγόμενου πυρηνικού σταθμού. Ανίδεοι. Και καταδικασμένοι.

Γιατί; Γιατί δεν είχαν καμία γνώση, καμία ενημέρωση από ειδικούς που να τους προειδοποιούν για τις καταστροφικές επιπτώσεις αυτής τους της πράξης. Τώρα όμως δεν είμαστε ανίδεοι. Είμαστε κακουργηματικά επιπόλαιοι. Και ελπίζω να μην είναι αυτό που «πήγε στραβά» στο μελλοντικό ντοκιμαντέρ. Ανοίγουμε καταστήματα παρά τις κυβερνητικές εντολές. Παίρνουμε τα παιδιά μας στην παραλία, αδιαφορώντας για τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μας στους συνανθρώπους μας. Περιφρονούμε και αψηφούμε τις υπαγορεύσεις, συστάσεις και ανησυχίες των επιστημόνων. Ποιοι νομίζουμε ότι είμαστε επιτέλους;

Θέλω να πω το εξής. Μη συγχέουμε την επιστήμη με την αστρολογία. H επιστήμη δεν είναι κάτι στο οποίο πιστεύουμε αν και όποτε μας συμφέρει. Ούτε είναι αντικείμενο για να κάνουμε small talk μεταξύ μας. Η επιστήμη είναι πολύ σοβαρή υπόθεση και στηρίζεται σε έγκυρα και αξιόπιστα θεωρητικά υπόβαθρα με βάση τα οποία μπορούμε να κάνουμε υποθέσεις για την πραγματικότητα στην οποία ζούμε. Αν αφήσω ένα μήλο που κρατάω στο χέρι μου, βάσει του νόμου της βαρύτητας, υποθέτω ότι το μήλο θα πέσει. Ω του θαύματος! Το μήλο έπεσε! Hypothesis supported.

Κάποιες επιστημονικές υποθέσεις επιβεβαιώνονται – επιβεβαιώνοντας και τη θεωρητική εξήγηση που δίνεται σε ένα φαινόμενο – κάποιες άλλες απορρίπτονται – και εξετάζονται άλλες θεωρίες. Και ξανά πάλι. Και κάπως έτσι εξελίσσεται η επιστήμη. Όταν λοιπόν έρχεται ένα σύνολο επιστημόνων παγκοσμίως και λέει «μείνετε σπίτι σας», ακόμα κι αν η υπόθεσή τους δεν επιβεβαιωθεί στο μέλλον, προτιμώ να πιστέψω τη δική τους θεωρία παρά τα άστρα που μου λένε ότι σήμερα είναι μια καλή μέρα για κοινωνικοποίηση. Κάτι παραπάνω θα ξέρουν. Μένω σπίτι. Hopefully safe. Definitely not sorry.

The good thing about science is that it’s true whether or not you believe in it.’

~ Neil deGrasse Tyson